Πλανήτης

Οι πλανήτες σύμφωνα με τον σύγχρονο ορισμό της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (IAU) είναι ουράνια σώματα που (α) βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, (β) διαθέτουν επαρκή μάζα και βαρύτητα ώστε να έχουν αποκτήσει σφαιρικό σχήμα και (γ) κυριαρχούν στην τροχιακή ζώνη στην οποία κινούνται. Τα σώματα που καλύπτουν τα πρώτα δύο κριτήρια αλλά όχι αυτό της κυριαρχίας στην τροχιά τους, όταν δεν είναι δορυφόροι, λέγονται «πλανήτες νάνοι».

Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από την αρχαιοελληνική φράση «πλανήτες αστέρες» (άστρα που περι-πλανιούνται), σε αντίθεση με τους αστέρες που μοιάζουν ακίνητοι στον ουράνιο θόλο (εξ ού και η ονομασία «απλανείς αστέρες»). Είναι παράγωγο της λέξης "πλάνης" που σημαίνει περιπλανώμενος, χωρίς μόνιμη διαμονή .

Το αρχικό βήμα για τη δημιουργία των πλανητών είναι η βαρυτική συστολή ενός γιγάντιου νέφους αερίων. Καθώς αυτό συστέλλεται, λόγω περιστροφής πλαταίνει και σχηματίζει ένα δίσκο. Ένας αστέρας αρχίζει να σχηματίζεται στο κέντρο, που είναι και η θερμότερη περιοχή. Στον υπόλοιπο δίσκο η ύλη συμπυκνώνεται βαθμηδόν, για το σχηματισμό ολοένα μεγαλύτερων στερεών σωμάτων. Η «ανάφλεξη» του αστέρα προκαλεί την αποβολή της σκόνης και των αερίων που παρέμειναν.

Οι πλανήτες δεν έχουν την απαιτούμενη μάζα για την έναρξη θερμοπυρηνικών αντιδράσεων όπως συμβαίνει με τα αστέρια, έτσι δεν έχουν την ικανότητα να εκπέμπουν ακτινοβολία. Το γεγονός της ορατότητας των πλανητών του Ηλιακού μας Συστήματος κατά τη διάρκεια της νύχτας οφείλεται στην ανάκλαση του ηλιακού φωτός (ετερόφωτα σώματα).

Ιστορία

Η ιδέα του πλανήτη έχει εξελιχθεί κατά την ύπαρξή του, από τους περιπλανώμενους αστέρες της αρχαιότητας στα γήινα αντικείμενα της επιστημονικής περιόδου. Η ίδεα έχει επεκταθεί για να περιλαβάνει και αντικείμενα που δεν ανήκουν στο ηλαικό σύστημα, τους εξωηλιακούς πλανήτες.

Οι πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος

Ο μέχρι σήμερα πιο αποδεκτός κατάλογος πλανητών αποτελείται από τους 8 παρακάτω πλανήτες σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, όπως φαίνονται στο διπλανό σχήμα:

• Ερμής
• Αφροδίτη
• Γη
• Άρης
• Δίας
• Κρόνος
• Ουρανός
• Ποσειδώνας

Ο Πλούτωνας από το 2006 έπαψε να θεωρείται επισήμως πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος, αλλά πλανήτης νάνος που ανήκει στη Ζώνη του Kuiper. Αυτή η άποψη ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια με την ανακάλυψη σωμάτων πέρα απ' την τροχιά του Πλούτωνα που είναι παρόμοια ή και μεγαλύτερα σε μέγεθος απ' αυτόν.

Ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη, και ο Άρης ταξινομούνται στους λεγόμενους «Γήινους Πλανήτες» καθώς έχουν παρόμοια σύσταση και μορφολογία με τη Γη (βραχώδεις με συμπαγή πυρήνα). Ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας, ανήκουν στην κατηγορία των «Αέριων Πλανητών» ή «Γιγάντων αερίων». Η σύστασή τους είναι αέρια (Υοδρογόν κυρίως), ενώ όλοι έχουν έναν ή περισσοτερους δακτύλιους, οι εντυπωσιακότεροι των οποίων είναι οι Δακτύλιοι του Κρόνου.

Επίσης άλλη μια κατάταξη των πλανητών είναι ανάλογα με τη θέση τους στο Ηλιακό Σύστημα: διακρίνονται σε εσωτερικούς , που είναι αυτοί που βρίσκονται μέσα από την τροχιά της Γης ή απ' τη Ζώνη των Αστεροειδών, και σε εξωτερικούς , που είναι οι υπόλοιποι.

Πλανήτες εκτός του Ηλιακού Συστήματος

Από το 1995, χρονιά ανακάλυψης του πρώτου πλανήτη εκτός του Ηλιακού μας Συστήματος, έγινε γνωστή η ύπαρξη πλανητών σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα. Αυτοί ονομάζονται εξωηλιακοί πλανήτες ή εξωπλανήτες (extrasolar planets). Αν και οι πλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί έως τώρα είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία πλανήτες γίγαντες (τουλάχιστον του μεγέθους του Δία ή του Κρόνου), οι αστρονόμοι πιστεύουν στην ύπαρξη και πλανητών παρόμοιων με τη Γη, γεγονός που θα μπορούσε να δικαιολογήσει έρευνα για εξωγήινη ζωή. Ο πρώτος εξωηλιακός πλανήτης ανακαλύφθηκε γύρω από το άστρο 51 Πήγασου τις 6 Οκτωβρίου 1995. Απο τότε έχουν ανακαλύφθεί περίπου 490 εξωηλιακοί πλανήτες. Οι μικρότεροι πλανήτες έχουν βρεθεί να περιφέρονται γύρα από πάλσαρ. Μια ντουζίναι πλανήτων με μάζα 10 με 20 φορές μεγαλύτερη από τη γήινη έχουν το παρατσούκλι Ποσειδώνες, εξαιτίας της παρεμφερούς τους μάζας. Οι πλανήτες με μικρότερη μάζα ονομάζονται υπεργαίες, αλλά αρκετά μεγαλύτερη από τη γήινη.

Ένα χαρακτηριστικό διαφορετικό των άλλων συστημάτων από το Ηλιακό είναι ότι οι γιγάντιοι πλανήτες περιφέρονται πολύ κοντά στο άστρο, ενώ υπάρχουν και πλανήτες των οποίων η εγγύτητα στο άστρο απομακρύνει την ατμόσφαιρα εξαιτίας της αστρικής ακτινοβολίας. Όμως ως τώρα δεν έχει ανακαλυφθεί κανένας τέτοιος πλανήτης.

Για να παρατηρηθούν αυτοί οι πλανήτες απαιτούνται μία νέα σειρά οργάνων, μεταξύ των οποίων τα διαστημικά τηλεσκόπια. Προς το παρόν το COROT και το Κέπλερ εξερευνούν κια ανακαλύπτουν εξωηλιακούς πλανήτες με βάση τις μεταβολές στος φως ενός άστρου.

Πλανήτης νάνος

Σύμφωνα με την IAU, ουράνια σώματα που (α) βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, (β) διαθέτουν επαρκή μάζα και βαρύτητα ώστε να έχουν αποκτήσει σφαιρικό σχήμα (γ) δεν κυριαρχούν στην τροχιακή ζώνη στην οποία κινούνται και (δ) δεν είναι δορυφόροι, λέγονται «πλανήτες νάνοι» . Πλανήτες νάνοι είναι ο Πλούτωνας (που προηγουμένως θεωρούνταν πλανήτης), η Έρις, η Χαουμέια, ο Μακεμάκε και η Δήμητρα (που αρχικά θεωρούνταν πλανήτης και αργότερα αστεροειδής).

Τα αστέρια είναι τα πρώτα αντικείμενα που βλέπει κανείς όταν κοιτάζει τον νυχτερινό ουρανό. Ο αριθμός τους είναι πραγματικά τεράστιος, υπάρχουν δισεκατομύρια. Ωστόσο με ορατό μάτι είναι ορατά μόνο 3000 στην καλύτερη περίπτωση (δηλαδή μακριά από τα φώτα των πόλεων και για ανθρώπους με ικανή όραση). Ολα τα αστέρια που βλέπουμε ανήκουν στον γαλαξία μας. Και οι υπόλοιποι γαλαξίες αποτελούνται από αστέρια αλλά λόγω της μεγάλης απόστασης δεν μπορούμε να διακρίνουμε σε αυτούς ξεχωριστά αστέρια. Πολλά από τα αστέρια που βλέπουμε είναι διπλά ή πολλαπλά. Πολλές φορές τυχαίνει δύο αστέρια, που δεν είναι αναγκαίο να βρίσκονται κοντα μετάξύ τους αλλά απλά βρίσκονται και τα δύο πάνω στην ίδια νοητή ευθεία από την γη προς αυτά, να είναι ορατά ως ένα άστέρι με γυμνό μάτι αλλά να διαχωρίζονται σε δύο αστέρια με ένα τηλεσκόπιο. Τα αστέρια που είναι ορατά είναι διαφόρων ηλικιών, μεγεθών, χρωμάτων, λαμπροτήτων, αποστάσεων από εμάς.

Ακόμα και τα πιο κοντινά από αυτά απέχουν από εμάς αποστάσεις απαγορευτικές για την σημερινή τεχνολογία. Τα πιο νέα αστέρια έχουν ηλικία ...μόλις μερικών χιλιάδων ετών ενώ άλλα αστέρια έχουν ηλικία πολλών εκατομμυρίων ετών.

Για να περιγράψουμε την λαμπρότητα των αστέρων χρησιμοποιούμε το φαινόμενο και το απόλυτο μέγεθος. Το μέγεθος είναι μία λογαριθμική κλίμακα που μετράει πόσο λαμπρό είναι ένα αστέρι. Το φαινόμενο μέγεθος μετράει πόσο λαμπρό φαίνεται σε εμάς ενώ το απόλυτο πόσο λαμπρό είναι πράγματι. Αυτά τα δύο δεν συμπίπτουν καθώς μπορεί ένα αστέρι να φαίνεται σε εμάς τους γήινους πιο λαμπρό επειδή είναι πολύ κοντά μας από ότι ένα λαμπρότερο άστρο που όμως είναι μακριά μας. Δεν είναι όλα τα αστέρια σταθερής λαμπρότητας, υπάρχουν και οι μεταβλητοί αστέρες που οι λαμπρότητά τους αλλάζει με το χρόνο. Πολλοί ερασιτέχνες αστρονόμοι έχουν σαν αγαπημένη ασχολία την παρατήρηση των μεταβλητών αστέρων και την εκτίμηση του μεγέθους τους.

Αν παρατηρήσετε πολλά αστέρια θα δείτε ότι δεν είναι όλα άσπρες κουκίδες. Ναι, τα αστέρια έχουν χρώματα, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο έντονα. Αυτό εξαρτάται κατά μεγάλο βαθμό από την ηλικία του αστεριού αλλά και από την θερμοκρασία του. Ετσι, κόκκινα αστέρια όπως ο Αρκτούρος ή ο Μπετελγκέζ είναι μεγάλης ηλικίας και πιο ψυχρά ενώ μπλε αστέρια όπως τα αστέρια των Πλειάδων είναι νέα αστέρια.

Τα 25 Λαμπρότερα Αστέρια Του Ουρανού
Παρακάτω ακολουθεί ένας πίνακας με τα 25 λαμπρότερα αστέρια του ουρανού. Δίνεται επίσης το λατινικό τους όνομα, ο αστερισμός όπου ανήκουν, φαινόμενη και απόλυτη λαμπρότητα καθώς και η απόστασή τους σε έτη φωτός

*LY: Light Years (έτη φωτός)